نرخ بازگشت سرمایه (ROI) در بازاریابی چیست؟ و چرا مهم است؟
زمان تخمینی مطالعه: 17 دقیقه
نرخ بازگشت سرمایه (Return on Investment | ROI)
نرخ بازگشت سرمایه (Return on Investment | ROI) به نسبت سود یا سودآوری کسبوکار در مقابل سرمایه گذاری مورد نیاز برای آن کسبوکار اشاره دارد. در واقع، این نرخ نشاندهنده این است که چقدر سود حاصل از یک سرمایهگذاری به اندازه سرمایهگذاری اولیه است.
فرمول محاسبهی ROI به صورت زیر است:
ROI = (سود ناخالص ÷ سرمایهگذاری) × 100
در این فرمول، سود ناخالص به عنوان سود کل کسبوکار پس از کسر هزینههای مربوط به آن شناخته میشود. سرمایهگذاری نیز شامل هر نوع هزینهای است که برای شروع، توسعه یا بهبود کسبوکار انجام شده است، مانند خرید تجهیزات، برنامههای کامپیوتری، سرمایهگذاری در تحقیق و توسعه و … است.
مثال: فرض کنید که یک کسبوکار 100،000 دلار برای تأسیس و توسعه کسبوکار خود صرف کرده است و در سال اول، سود ناخالص 120،000 دلار داشته باشد. در این صورت، ROI برای این کسبوکار به صورت زیر محاسبه میشود:
ROI = (120،000 ÷ 100،000) × 100 = 120٪
به عبارت دیگر، این کسبوکار در سال اول سود 20٪ از سرمایهگذاری خود را کسب کرده است. این نرخ میتواند به عنوان یک معیار مهم برای ارزیابی کسبوکارهای مختلف و تصمیمگیری دربارهی سرمایهگذاریهای آینده استفاده شود.
نحوه محاسبه نرخ بازگشت سرمایه ROI
محاسبهی نرخ بازگشت سرمایه (ROI) بسیار ساده است و با استفاده از فرمول زیر قابل محاسبه است:
ROI = (سود ناخالص ÷ سرمایهگذاری) × 100
در این فرمول، سود ناخالص به عنوان سود کل کسبوکار پس از کسر هزینههای مربوط به آن شناخته میشود. سرمایهگذاری نیز شامل هر نوع هزینهای است که برای شروع، توسعه یا بهبود کسبوکار انجام شده است، مانند خرید تجهیزات، برنامههای کامپیوتری، سرمایهگذاری در تحقیق و توسعه و … است.
به عنوان مثال، فرض کنید که شما یک شرکت برای تولید یک محصول خاص تأسیس کردهاید و برای این منظور 50،000 دلار سرمایهگذاری کردهاید. در سال اول، شما 80،000 دلار سود ناخالص کسب کردهاید. در این صورت، میتوانید نرخ بازگشت سرمایه خود را به شرح زیر محاسبه کنید:
ROI = (80،000 ÷ 50،000) × 100 = 160٪
به عبارت دیگر، نرخ بازگشت سرمایه شما در این مثال 160٪ است. این نشان میدهد که سرمایهگذاری شما در این کسبوکار به طور متوسط در سال اول بازده 160٪ داشته است. این نرخ میتواند به عنوان یک معیار برای ارزیابی سودآوری کسبوکار در طولانیمدت و مقایسه آن با سایر کسبوکارها استفاده شود.
جیفری ایزنباور، یکی از بنیانگذاران شرکت HubSpot، میگوید: «ROI امری است که باید همیشه در نظر گرفته شود. برای تبلیغاتی که میخریم، سعی میکنیم هر پولی که بابت آن پرداخت میکنیم، بازگشت سرمایهای داشته باشیم. این رویکرد در بسیاری از شرکتها وجود دارد و برای همه قابل استفاده است.»
نرخ بازگشت سرمایه سالانه ROI
نرخ بازگشت سرمایه سالانه (ROI سالانه) یک معیار مهم در ارزیابی سودآوری یک سرمایهگذاری در طول زمان است. برای محاسبه نرخ بازگشت سرمایه سالانه، ابتدا باید ROI را برای یک دوره زمانی مشخص، محاسبه کرده و سپس آن را به نسبت با طول دوره مورد نظر، تبدیل کرد.
برای محاسبه نرخ بازگشت سرمایه سالانه، از رابطه زیر استفاده میشود:
ROI = [(ROI + 1) ^ (1 / تعداد سالها)] – 1
در این رابطه، سود خالص به معنی درآمد ناخالص منهای هزینههای مرتبط با سرمایهگذاری است و سرمایهگذاری به معنی هزینه کل سرمایهگذاری در یک دوره زمانی است. تعداد سالها نیز به معنی طول دوره مورد نظر است.
مثلاً، فرض کنید شما یک سرمایهگذاری در بورس را بررسی کردهاید و ROI برای دوره چهار ساله برابر با ۳۰٪ است. برای محاسبه نرخ بازگشت سرمایه سالانه، باید ROI را به نسبت با یک سال، تبدیل کنید. این کار با استفاده از رابطهی فوق انجام میشود:
ROI سالانه = ((۰.۳۰ + ۱) ^ (۴ / ۱)) – ۱ = ۰.۰۶ = ۶٪
بنابراین، نرخ بازگشت سرمایه سالانه برای این سرمایهگذاری، برابر با ۶٪ است.
نیل پتل، موسس شرکت KISSmetrics، در ارتباط با ROI میگوید: «هر کسب و کار باید تلاش کند ROI خود را ارتقا دهد. اگر ROI خوب نیست، باید بفهمید چگونه میتوان آن را بهبود داد.»
ROI چه کاربردی دارد؟
نرخ بازگشت سرمایه (ROI) یکی از معیارهای مهم برای ارزیابی سودآوری کسبوکار است. برخی از کاربردهای ROI در زمینههای مختلف عبارتند از:
1- ارزیابی عملکرد سرمایهگذاری: با استفاده از نرخ بازگشت سرمایه، میتوان عملکرد سرمایهگذاری در یک کسبوکار را بررسی کرد و مشخص کرد که آیا سرمایهگذاری موفقیتآمیز بوده یا خیر. همچنین، میتوان با مقایسه نرخ بازگشت سرمایه در پروژههای مختلف، بهترین گزینه را برای سرمایهگذاری انتخاب کرد.
2- تصمیمگیری درباره سرمایهگذاریهای آینده: با توجه به نرخ بازگشت سرمایه، میتوان تصمیمگیری درباره سرمایهگذاریهای آینده کسبوکار را انجام داد. در صورتی که نرخ بازگشت سرمایه مطلوبی نباشد، بهتر است از سرمایهگذاری در آن پروژه صرف نظر کرد.
3- ارزیابی عملکرد یک بخش یا واحد کسبوکار: با استفاده از نرخ بازگشت سرمایه، میتوان عملکرد یک بخش یا واحد کسبوکار را نسبت به سایر بخشها یا واحدهای کسبوکار ارزیابی کرد.
4- مقایسه کسبوکارهای مختلف: با مقایسه نرخ بازگشت سرمایه در کسبوکارهای مختلف، میتوان بهترین گزینه را برای سرمایهگذاری انتخاب کرد.
5- ارزیابی عملکرد مدیران: نرخ بازگشت سرمایه میتواند به عنوان یکی از معیارهای ارزیابی عملکرد مدیران نیز به کار گرفته شود. میتوان با استفاده از این معیار، عملکرد مدیران را در مقایسه با دیگر مدیران یا با اهداف تعیین شده توسط شرکت، ارزیابی کرد.
6- تعیین قیمت مناسب برای فروش یا خرید یک کسبوکار: در صورتی که نرخ بازگشت سرمایه یک کسبوکار بالا باشد، قیمت فروش آن نیز بالاتر خواهد بود. به علاوه، در صورتی که نرخ بازگشت سرمایه کم باشد، میتوان قیمت فروش را کمتر از ارزش واقعی کسبوکار تعیین کرد.
7- محاسبه بازده سرمایهگذاری در تبلیغات: با استفاده از نرخ بازگشت سرمایه، میتوان بازده سرمایهگذاری در تبلیغات را ارزیابی کرد و تصمیمگیری درباره افزایش یا کاهش بودجه تبلیغاتی را انجام داد.
8- انتخاب پروژههای سرمایهای: با استفاده از نرخ بازگشت سرمایه، میتوان پروژههای سرمایهای موفقیتآمیز را انتخاب کرد و به جای سرمایهگذاری در پروژههای ناموفق، از سرمایهگذاری در پروژههای با بازده بالا، استفاده کرد.
در کل، نرخ بازگشت سرمایه ابزاری مهم در ارزیابی سودآوری و کارآیی کسبوکار است که به صاحبان کسبوکار کمک میکند تا تصمیمات بهتری در مورد سرمایهگذاریهای آینده و بهبود عملکرد کسبوکار بگیرند.
رندی فیشکین، موسس شرکت HubSpot، معتقد است که ROI یکی از مهمترین متریکها در دیجیتال مارکتینگ است و میگوید: «ROI برای هر کسب و کار مهم است و باید همیشه در نظر گرفته شود. هدف همیشگی شما باید این باشد که ROI خود را به حداکثر برسانید.»
روش های بهبود نرخ بازگشت سرمایه یا ROI چیست ؟
برای بهبود نرخ بازگشت سرمایه (ROI)، میتوان از روشهای مختلفی استفاده کرد که در زیر به برخی از این روشها اشاره میشود:
- بهبود عملکرد محصول: اگر محصول یا خدمات شما به شکلی بهبود یابند که به مشتریان بیشتری علاقه مند شوند، احتمالاً فروش شما نیز افزایش خواهد یافت و در نتیجه نرخ بازگشت سرمایه نیز بهبود خواهد یافت.
- کاهش هزینهها: کاهش هزینههای تولید، تبلیغات و دیگر هزینههای مرتبط با سرمایهگذاری میتواند به افزایش سودآوری و نرخ بازگشت سرمایه کمک کند.
- بهبود فرآیند تولید: بهینهسازی فرآیند تولید و بهبود کیفیت محصول میتواند به کاهش هزینهها و افزایش فروش کمک کند و در نتیجه بهبود نرخ بازگشت سرمایه را ایجاد کند.
- افزایش قیمت محصول: افزایش قیمت محصول یا خدمات، در صورتی که بازار توانایی پرداخت این قیمت را داشته باشد، میتواند به افزایش سودآوری و نرخ بازگشت سرمایه کمک کند.
- توسعه بازار: توسعه بازار و جذب مشتریان جدید میتواند به افزایش فروش و نرخ بازگشت سرمایه کمک کند.
- افزایش تبلیغات: افزایش بودجه تبلیغات و استفاده از روشهای تبلیغاتی مؤثر، میتواند به جذب مشتریان جدید و افزایش فروش کمک کند و در نتیجه نرخ بازگشت سرمایه را بهبود بخشد.
همچنین، بهبود فرآیند گزارشدهی و توانایی مدیریت دقیق و پیگیری نتایج کار، نیز بهبود نرخ بازگشت سرمایه را تسریع میکند. برای بهبود مدیریت و پیگیری نتایج کار، میتوانید از نرمافزارهای مدیریت پروژه، نرمافزارهای گزارشدهی و نرمافزارهای مالی استفاده کنید.
به طور کلی، برای بهبود نرخ بازگشت سرمایه میتوانید از یک رویکرد شامل تغییرات در فرآیند تولید، ارتقای کیفیت محصول، کاهش هزینهها، توسعه بازار، افزایش فروش و تبلیغات، استفاده از نرمافزارهای مدیریت پروژه و گزارشدهی و پیگیری دقیق نتایج کار استفاده کنید.
در هر صورت، برای بهبود نرخ بازگشت سرمایه، باید اقدامات مناسبی را با توجه به وضعیت خاص کسب و کار خود انجام دهید.
محدودیتهای محاسبه ROI چیست ؟
محاسبه نرخ بازگشت سرمایه (ROI) همانطور که در قبل توضیح داده شد، یکی از شاخصهای مهم ارزیابی سودآوری یک پروژه یا سرمایهگذاری است. با این حال، باید به محدودیتهای محاسبه ROI هم توجه کرد:
۱. عدم در نظر گرفتن هزینههای غیر مستقیم: ROI فقط هزینههای مستقیم و درآمد مستقیم را در نظر میگیرد و هزینههای غیرمستقیمی مانند هزینههای نگهداری و تعمیر، بیمه، وسایل نقلیه، پرداخت به کارمندان و مدیران و … را در نظر نمیگیرد. این موضوع میتواند به تخمین نادرستی از سودآوری سرمایهگذاری منجر شود.
۲. نادیده گرفتن ارزش زمان: محاسبه ROI فقط در نظر میگیرد که درآمد در یک دوره زمانی مشخص چه میزان است و به ارزش زمان توجه نمیکند. برای مثال، ROI نشان نمیدهد که درآمد به دست آمده در سال ۲ به ارزش چند برابر درآمد در سال ۱ است.
۳. عدم در نظر گرفتن ریسک: ROI تنها به تعدادی از فرضیات برای درآمد و هزینهها بستگی دارد و نمیتواند ریسکهای مرتبط با سرمایهگذاری را به درستی توصیف کند.
با این حال، ROI همچنان یک شاخص مفید واقعی برای بررسی سودآوری سرمایهگذاری است و با توجه به محدودیتهای آن، بهتر است همواره با دیگر شاخصهایی مانند NPV (ارزش خالص حاضر) و IRR (نرخ بازگشت داخلی) همراه باشد.
تفاوت KPI و ROI چیست؟
KPI به معنی شاخص عملکرد کلیدی است و در واقع شاخصی است که برای ارزیابی و نظارت بر عملکرد سازمان، گروه یا فردی به کار گرفته میشود. KPI معمولاً برای اندازهگیری پیشرفت یک استراتژی یا هدف کلان به کار گرفته میشود و در همهی حوزههای سازمانی قابل استفاده است.
اما ROI، به عنوان یک شاخص مالی، برای اندازهگیری بازدهی سرمایهگذاری به کار میرود. با محاسبه ROI، میتوانید به راحتی ببینید که سرمایهگذاری شما در یک پروژه، محصول یا خدمات چقدر بازده داده است.
نرخ بازگشت سرمایه معمولاً در ارزیابی سرمایهگذاریهای بزرگ و مهم استفاده میشود و میتواند به عنوان یک شاخص مهم برای تصمیم گیری درباره سرمایهگذاریهای آتی استفاده شود.
به عنوان مثال، اگر یک شرکت میخواهد در بخش تبلیغات خود سرمایهگذاری کند، میتواند با محاسبه ROI تبلیغات خود، ببیند که آیا این سرمایهگذاری از لحاظ مالی مناسب است یا خیر.
در مقابل، با استفاده از KPIها میتوان عملکرد سازمان را بهبود بخشید و به رشد و توسعه آن کمک کرد. به طور کلی، میتوان گفت که KPI و ROI دو شاخص مهم هستند که هر کدام برای ارزیابی و نظارت بر عملکرد و بازدهی سازمانها، گروهها یا فردی به کار میروند.
مزایای محاسبه ROI چیست؟
محاسبه ROI بسیاری از مزایایی برای سازمانها و سرمایهگذاران دارد که در زیر به برخی از آنها اشاره میکنم:
۱- بررسی بازده سرمایهگذاری: با محاسبه ROI، میتوانید بازده سرمایهگذاری را بررسی کنید و بفهمید که آیا سرمایهگذاری شما به چه اندازه سودآور بوده است یا خیر.
۲- بررسی کارآیی و کارایی پروژهها: با محاسبه ROI برای پروژهها و فعالیتهای مختلف، میتوانید کارآیی و کارایی آنها را بررسی کنید و تصمیمگیریهای بهتری درباره پروژهها و فعالیتهای آینده بگیرید.
۳- افزایش شفافیت: با استفاده از ROI، میتوانید به صورت شفافیت بیشتری، عملکرد سرمایهگذاری و پروژهها را به افراد دیگری که در سازمان شما کار میکنند یا به عنوان سهامداران و سرمایهگذاران خارجی با شما همکاری میکنند، نشان دهید.
۴- مقایسه سرمایهگذاریها: با استفاده از ROI، میتوانید سرمایهگذاریهای مختلف را با یکدیگر مقایسه کنید و تصمیم گیریهای بهتری درباره سرمایهگذاریهای آینده بگیرید.
۵- افزایش قابلیت تحلیل: با استفاده از ROI، میتوانید به صورت دقیقتری عواملی که در بازده سرمایهگذاری شما تأثیر میگذارند را بررسی کنید و اقداماتی را برای بهبود سرمایهگذاریهای آینده بگیرید.
به طور کلی، محاسبه نرخ بازگشت سرمایه میتواند به شما در تصمیمگیریهای مبتنی بر دادههای مالی کمک کند و درک بهتری از کسب و کار و ارزیابی هزینهها و فعالیتهای مختلف در یک سازمان را فراهم کند. برای نمونه، با محاسبه ROI میتوانید بفهمید که آیا پروژهی جدیدی که در نظر دارید راهاندازی کنید، سودآور خواهد بود یا خیر. همچنین با مقایسه ROI پروژههای مختلف، میتوانید تصمیم بگیرید که کدام یک از آنها بیشترین بازدهی را دارد و باید به آن اولویت داد.
همچنین، محاسبه ROI میتواند به شما در نظارت و کنترل هزینهها کمک کند. با محاسبه ROI برای هر فعالیت مختلف، میتوانید متوجه شوید که چه فعالیتهایی هزینهبر هستند و چه فعالیتهایی سودآورتر هستند. در نتیجه، میتوانید بهبود کیفیت کسب و کار را با کاهش هزینهها و افزایش بازده سرمایهگذاری ترکیب کنید.
همچنین، محاسبه نرخ بازگشت سرمایه میتواند به شما کمک کند تا در جذب سرمایهگذاریهای جدید موفقتر عمل کنید. با نشان دادن بازده سرمایهگذاریهای قبلی، میتوانید به سرمایهگذاران جدید اثبات کنید که سازمان شما به تدبیر مالی مناسبی دست یافته است و میتواند به عنوان یک فرصت سرمایهگذاری جذاب مطرح شود.
در کل، محاسبه ROI یک ابزار مهم برای ارزیابی عملکرد سرمایهگذاریها و فعالیتهای مختلف است. با کمک محاسبه ROI، میتوانید کیفیت کسب و کار را بهبود بخشید و اهداف را مشخص کنید و به طور کلی به کاهش ریسک و افزایش بازده سرمایهگذاری کمک کنید.
در مقایسه با سایر معیارهای عملکرد کسب و کار، ROI به دلایل زیر دارای مزیت است:
معیار مالی است: ROI معیاری مالی است و برای اینکه به شما بگوید چقدر سودآوری شما برای سرمایهگذاران بوده است، به اطلاعات مالی شما نیاز دارد. به همین دلیل، ROI برای سازمانهایی که دادههای مالی خود را به درستی ثبت میکنند و دارای دسترسی به این دادهها هستند، معیار مناسبی است.
راهبردی است: ROI را میتوان به عنوان یک معیار راهبردی استفاده کرد. با محاسبه ROI برای پروژهها و فعالیتهای مختلف، میتوانید تصمیمگیریهای استراتژیکی از قبیل انتخاب پروژههایی با بازدهی بالاتر و کاهش هزینههای نامناسب را انجام دهید.
قابلیت مقایسه: با محاسبه ROI برای پروژهها و فعالیتهای مختلف، میتوانید آنها را با یکدیگر مقایسه کنید و تصمیمگیری کنید کدام یک از آنها بیشترین بازدهی را دارد. در نتیجه، میتوانید به بهبود عملکرد سرمایهگذاریهای خود بپردازید.
مقدار واقعی پول را نشان میدهد: با توجه به اینکه ROI به صورت درصدی است، میتواند به شما کمک کند تا درک بهتری از ارزش واقعی پولی که سرمایهگذاران به شما دادهاند، داشته باشید.
معایب نرخ بازگشت سرمایه چیست؟
هرچند که محاسبه ROI دارای مزایا و کاربردهای بسیاری است، اما برخی معایب آن نیز وجود دارد که به شرح زیر میباشد:
- بیتوجهی به زمان: نرخ بازگشت سرمایه تنها به اندازه بازده سرمایهگذاری و هزینههای صرف شده در یک دوره زمانی خاص محاسبه میشود و به تعویق انداختن برخی هزینهها یا داشتن یک مدت زمان طولانیتر برای بازگشت سرمایه، تأثیری در محاسبه ROI نخواهد داشت. بنابراین، این معیار درک کاملی از ریسکهای زمانی که ممکن است تأثیرات قابل توجهی روی بازده سرمایهگذاری داشته باشد، ارائه نمیدهد.
- نادیده گرفتن متغیرهای غیرمالی: محاسبه نرخ بازگشت سرمایه تنها به اندازه بازده سرمایهگذاری و هزینههای صرف شده در یک دوره زمانی خاص محاسبه میشود و به متغیرهای غیرمالی اهمیت کمتری نسبت داده میشود. مثلا، تأثیر تعهدات مالیاتی، تأثیرات زیستمحیطی یا تأثیرات اجتماعی ممکن است در محاسبه ROI نادیده گرفته شود.
- محاسبهگری ساده: محاسبه ROI به صورت ساده و قابل فهم است، اما این سادگی ممکن است منجر به گمراهی در مورد عوامل دیگری مانند ریسک، نوآوری و رشد بازار شود که ممکن است بر روی بازده سرمایهگذاری تأثیر داشته باشند.
کتاب های مفید
در زمینهی ROI، چندین کتاب مفید وجود دارد که به شرح زیر میباشند:
- “Return on Investment Analysis” نوشته “Dean A. Shepherd” و “Michael A. Hitt” این کتاب با بررسی اجمالی روشهای مختلف محاسبهی بازده سرمایه، بررسی فرایند تصمیمگیری برای سرمایهگذاری در پروژههای مختلف و ارائهی راهکارهای عملی برای بهبود ROI، مفید است.
- “Return on Investment in Training and Performance Improvement Programs” نوشته “Jack J. Phillips” و “Patricia Pulliam Phillips” این کتاب به بررسی مفهوم و معنای بازگشت سرمایه در پروژههای آموزشی و برنامههای بهبود عملکرد میپردازد و به شناخت مزایا و معایب محاسبهی ROI در این زمینه، پرداخته است.
- “ROI for Technology Projects: Measuring and Delivering Value” نوشته “Michael S. Szycher” این کتاب به بررسی روشهای مختلف محاسبهی بازده سرمایه در پروژههای فناوری اطلاعاتی، تبیین مزایا و معایب هر یک از این روشها و ارائهی راهکارهایی برای بهبود ROI در این زمینه، میپردازد.
- “The ROI of Social Media: How to Improve the Return on Your Social Marketing Investment” نوشته “Guy Powell” و “Steven Groves” این کتاب به بررسی مفهوم ROI در رسانههای اجتماعی و بررسی روشهای مختلف برای ارزیابی بازده سرمایه در این زمینه، پرداخته است.
- “The New CFO Financial Leadership Manual” نوشته “Steven M. Bragg” این کتاب شامل بررسی چگونگی بهبود عملکرد مالی در سازمانها با استفاده از مفاهیم و ابزارهای مختلف از جمله ROI، میباشد.
مقالات پیشنهادی:
- مدل بازاریابی GE (جنرال الکتریک) یا ماتریس مکنزی
- سهم بازار (Market Share) چیست؟ راهنمای جامع نحوه محاسبه و افزایش سهم بازار + مثال
- نرخ تبدیل (Conversion Rate) چیست؟ + افزایش نرخ تبدیل
- تست A/B چیست؟ | تست A/B برای سئو
سخن آخر
نرخ بازگشت سرمایه یا ROI یکی از مهمترین معیارهای ارزیابی کسب و کارهاست. این معیار به کارگیری در تصمیمگیریهای استراتژیک و انتخاب بهترین گزینهها در سطح سرمایهگذاری کمک میکند. محاسبه ROI به دقتی اطلاعاتی ارائه میدهد که باعث میشود تصمیمگیران بتوانند بهترین تصمیم را برای ارتقای عملکرد کسب و کار خود بگیرند.
با این حال، محاسبه ROI نیز دارای محدودیتها و معایبی است که در نظر گرفتن آنها مهم است. از محدودیتهای اصلی محاسبه ROI میتوان به عدم در نظر گرفتن تأثیر زمان و هزینههای جانبی اشاره کرد. همچنین، برخی معایب محاسبه ROI شامل اتکا به دادههای تاریخی، عدم در نظر گرفتن مخاطرات و عدم در نظر گرفتن متغیرهای نامتناهی میباشد.
در کل، محاسبه و استفاده از ROI برای ارزیابی عملکرد کسب و کارها بسیار مفید است و به تصمیمگیران کمک میکند تا تصمیمهای استراتژیک مناسبی برای بهبود عملکرد کسب و کار خود بگیرند. اما باید به محدودیتها و معایب آن نیز توجه کرد و از دیگر معیارهای ارزیابی نیز بهره گرفت.
اشکان ارکانی
درباره اشکان ارکانی
حرفه خود را با برنامه نویسی آغاز کردم و رفته رفته وارد حوزه سئو و دیجیتال مارکتینگ شدم و در مسیر تحلیل کسب و کارهای مختلف از منظر بازاریابی دیجیتال قدم گذاشتم. این وبلاگ را با علاقه فراوان و برای کمک به رشد کسبوکارها در فضای دیجیتال راه اندازی کردم. در این وبلاگ تجربیات و تحقیقات خود را در سئو و دیجیتال مارکتینگ به اشتراک می گذارم.
نوشته های بیشتر از اشکان ارکانی
دیدگاهتان را بنویسید